KÜÇÜK MUSTAFA ÇELEBI'NIN ISYANI
Küçük Mustafa, Çelebi Sultan Mehmed'in oglu
olup babasinin sagliginda henüz on üç yasinda iken Hamideli sancak beyligine tayin
edilmisti. Küçük Mustafa, babasinin ölümünü müteakip, Murad'in Osmanli tahtina
geçmesi üzerine, öldürülmek korkusu yüzünden Karamanoglu'nun yanina kaçmisti.
Sultan Murad, Istanbul muhasarasi ile mesgulken Bizans Imparatoru'nun el altindan tesvik
ve ugrasilan sonucunda Anadolu'da saltanat iddiasina kalkismisti. Imparator, kusatmadan
kurtulmak için sehzadenin lalasi Sarabdar Ilyas'a mektuplar yazarak külliyetli miktarda
altin göndermisti ki, bunlarla asker toplayabilsin. Is bu kadarla da bitmeyecek ve
Imparator, Küçük Mustafa'yi Istanbul'a getirtecekti. Istanbul'a gelen Küçük Mustafa,
Manuel ve onun çocuklari ile görüsür. bu görüsmede, muvaffak oldugu takdirde
imparatora karsi yapacagi fedakârlik hakkinda teminat verdikten sonra Rumlarin verdikleri
kuvvetlerle Anadolu tarafina geçerek faaliyetlere baslar. Bu faaliyetleri esnasinda, daha
basindan beri Osmanlilar'la çekisen Karamanoglu'nun Turgutlu Türkmenleri ile
Germiyanoglu'nun kuvvetleri de kendisine iltihak eder. Sehzade Mustafa bu sekildeki bir
iddia ile ortaya çikmakla, babasinin vasiyeti hilafina hareket etmis oluyordu.
Mustafa, topladigi kuvvetlerle Bursa üzerine
yürür. Fakat Bursa halki, sehri ve kaleyi Mustafa'ya teslim etmek istemez. Bu sebeple
kendisine, memleketin ileri gelenlerinden Ahi Yakub ile Ahi Hoskadem'i elçi olarak
gönderir. Bunlar, Mustafa'ya para ve hediyeler takdim etmek suretiyle onu
Bursa'yi almaktan vaz geçirmeye çalisirlar.
Elçiler, Sehzade Mustafa'nin kendisine vezir yaptigi ve bütün bu olaylara sebep olan
Sarabdar Ilyas ile de görüsürler. Heyet, Bursalilarin Sultan Murad'a bey'at ettikleri
için ona sadakatla bagli kalacaklarini ve gerekirse sehri müdafaa edeceklerini söyler.
Ayrica, bir Osmanli sehrinin Karamanoglu'nun kuvvetleri ile vurulmasinin da dogru
olmayacagini anlatir. Sarabdar Ilyas, heyetin bu teklifini kabul edince, Mustafa'nin
ordusu oradan ayrilip Iznik tarafina dogru harekete geçer.
Sehzade Mustafa, Iznik kalesini kirk gün kadar
kusatma altinda tutar. Firuz Bey'in oglu olan kale muhafizi Ali Bey, gelismelerden Sultan
Murad'i haberdar eder. Pâdisah, kaleyi sulh yolu ile teslim etmesini bildirerek Mustafa
orada mesgulken kendisinin yetisecegini yazar. Ayrica, küçük sehzadeyi alet edip
kullanan Sarabdar Ilyas'i da ondan ayirmaya çalisir. Bunun gerçeklesmesi için Sarabdar
Ilyas'a adamlar göndererek kendisini Anadolu beylerbeyligine tayin edecegini bildirir.
Sarabdar'a gelen adam, beylerbeyilik beratini da yaninda getirmisti. Bu makama karsilik
Sultan Murad, Sarabdar Ilyas'tan çok önemli bir hizmet bekliyordu. O da kendisi
gelinceye kadar Sehzade Mustafa'nin kaçmasina engel olup onu oyalamasi idi.
Sarabdar Ilyas, tiynetini bir defa daha ortaya
koymustu. Vaktiyle Çelebi Mehmed'in taraftari iken Süleyman'in vaad ettigi menfaat
karsiliginda derhal Çelebi Mehmed'i birakarak karsi tarafa geçmisti. Bu defa da saf
degistirmekte bir sakinca görmemisti. Anadolu beylerbeyligine kondugunu ögrenince
kendisinden istenen seyleri büyük bir ustalikla basardi.
Ali Bey, Sultan Murad'dan aldigi talimat üzerine
muhasaranin kirk gün uzamasindan dolayi halka ve sehre hiç bir zarar gelmeyecegine dair
yeminli söz aldiktan sonra teslim olur. Sarabdar Ilyas da aldigi beylerbeyilik müjdesi
üzerine sehirden ayrilmaz. Çandarlizâde Ibrahim Pasa'nin sarayina yerlesen Küçük
Mustafa, timar ve memuriyetler vermek suretiyle hükümdarligini ilan etmis oluyordu.
Böylece Osmanli mülkünde, yeniden ikinci bir hükümdar tehlikesi belirmisti.
Âsikpasazâde bu hükümdarligi su ifadelerle nakleder:
"Iznik'te, Ibrahim Pasa'nin sarayina kondular.
Etraftan gelip timar isteyene timar dahi verdiler. Hüküm ve hükümet ettiler."
Sultan Murad, bütün gücü ile Istanbul'u kusatip
feth etmek üzere iken, kardesi Küçük Mustafa'nin faaliyetleri üzerine, bazi tedbirler
alarak kusatmayi kaldirmak zorunda kalir. Çünkü kardesinin hareketleri, memleketi ikiye
bölmeye yönelikti. Bu ise daha tehlikeli bir durum arz ediyordu. Onun için derhal
Gelibolu yolu ile Anadolu'ya geçip Iznik üzerine yürür. Sultan Murad'in bu yolculugu
devam ederken Sehzade Mustafa'nin, Iznik'te kalmasini tehlikeli bulan Germiyan ve Turgutlu
kuvvetlerinin komutanlari, onu buradan uzaklastirmaya çalisirlar. Onu tehlikeden korumak
için Karaman, Germiyan veya Istanbul'a götürmek istedilerse de daha önce Sultan
Murad'dan beylerbeyilik beratini almis olan Sarabdar Ilyas, çesitli bahaneler ileri
sürerek buna mani olur.
Sultan Murad'in ordusu, yola çikisinin dokuzuncu
günü gece geç saatlerde Iznik'e gelir. Henüz uyku mahmurlugunu atamamis ve Mustafa'ya
bagli olan askerlerin saskin bakislari arasinda, sabahin erken saatlerinde açilan
kapilardan Iznik'e girilir. O anda hamamda bulunan Küçük Mustafa, Mihaloglu tarafindan
yakalanmak üzere iken Mustafa'nin beylerbeyi olan Taceddinoglu Mahmud Bey, efendisine bir
at bulup onu kaçirmak ister. Fakat bunda muvaffak olamaz. Ama Mihaloglu'nu durdurup
onunla vurusmaya baslar. Taceddinoglu ile Mihaloglu arasinda baslayan bu vurusma sonunda,
her seyi idaresi altinda bulunduran ulu hakimin (Allah) ecel hükmü, Mihaloglu'nun
sehadet beratini kanla yazip hakkini teslim eyleyecektir. Nitekim, attan düsürülen
Mihaloglu ölümcül bir yara alir. Bundan bir kaç gün sonra da vefat eder. Mihaloglu'nu
atindan düsürüp ölümüne sebep olan Taceddinoglu Mahmud Bey, daha sonra saklandigi
yerde yakalanip Mihaloglu'nun adamlarina teslim edilecek ve onlar tarafindan
öldürülecektir.
Sultan Murad'in, Iznik'i kusattigi ve Taceddinoglu
ile Mihaloglu'nun vurustugu sirada firsat kollayan Sarabdar Ilyas, Mustafa Çelebi'yi
yakalayip Murad'in, sehrin önünde bulunan Mirahor basisina teslim eder. Âsikpasazâde
bu olayi da söyle verir:
"Bunlar bunda cenkte iken Sarabdar Ilyas,
Mustafa'yi tuttu kucagina aldi. At üzerinde Mustafa "Hey lala, beni niçin
tutarsin?" Hain Ilyas "Kardesine ileteyin" der. Mustafa "Beni
kardesime iletme kim kardesim bana kiyar." der. Sarabdar Ilyas sakin oldu. Aldi gitti
Hüdavendigar'a karsi iletti." Mustafa, padisahin emri ile Iznik disinda bir incir
agacinin dibinde bogdurularak cesedi Bursa'ya gönderildi. Sehzade Mustafa, Bursa'da
babasinin türbesine defn edildi.
Görüldügü gibi Küçük Sehzade Mustafa Çelebi
hadisesi, amcasininkinden daha kisa ve daha kolay bir sekilde halledilmis oldu. Ikinci
Murad, Istanbul muhasarasini kaldirmakla, kardesinin fazla taraftar toplamadan hakkindan
gelip kendisine birakilmis olan Osmanli tahtini emniyete almak istiyordu. Onun, vakit kayb
etmeden isyani ortadan kaldirmaya tesebbüs etmesi, memleketin ikiye bölünmesini ve
beyhude yere kardes kaninin akitilmasini önlemis oldu. Böylece, Bizans'in bu son oyunu
da basarisizlikla son bulmus, ama olan aldatilmis bulunan zavalli Küçük Sehzade
Mustafa'ya olmustu. Bizans'tan menfaat temin eden ve küçük sehzadenin öldürülmesine
sebep olan Sarabdar Ilyas ise yaptiklari için:
"Suretâ ben günahkâr oldum. Illa bu ikisi
vilayette olsa zarar-i âmmdir. Ve biri dahi bu kim, ben efendim ogluna yaramaz is
etmedim. Bu dünyanin murdarina bulasmadan sehid ettirdim. Ve hem cemi-i âlem rahat oldu.
Ve hem bizden önden gelenler bu kanunu koymuslar" diyerek yaptigi fenaligi tevile
çalismistir.
Sultan Murad, Sehzade Küçük Mustafa'nin
gailesini bertaraf etmekle birükte benzer bir tehlikenin daha mevcud oldugunun farkinda
idi. Bir daha kardes kaninin akitilmamasi ve ülkenin, Bizans gibi entrikaci bir devlet
ile, varligini Osmanlilar'in zayiflamasina baglayan Karaman gibi bir beyligin oyuncagi
haline gelmemesi için henüz ortaya çikmadan bu tehlike ve fitnenin ortadan kaldirilmasi
gerekiyordu. Bunun için Sultan Murad, tarihi henüz kesin olmayan bir zamanda, Tokat
kalesinde tuttugu Mahmud ve Yusuf adlarindaki iki kardesinin gözlerine mil çektirip
onlari kör ettikten sonra anneleriyle birlikte Bursa'ya getirir. Idareleri için de
kendilerine yüksek seviyeden maas baglatir.
Küçük Mustafa, Çelebi Sultan Mehmed'in oglu
olup babasinin sagliginda henüz on üç yasinda iken Hamideli sancak beyligine tayin
edilmisti. Küçük Mustafa, babasinin ölümünü müteakip, Murad'in Osmanli tahtina
geçmesi üzerine, öldürülmek korkusu yüzünden Karamanoglu'nun yanina kaçmisti.
Sultan Murad, Istanbul muhasarasi ile mesgulken Bizans Imparatoru'nun el altindan tesvik
ve ugrasilan sonucunda Anadolu'da saltanat iddiasina kalkismisti. Imparator, kusatmadan
kurtulmak için sehzadenin lalasi Sarabdar Ilyas'a mektuplar yazarak külliyetli miktarda
altin göndermisti ki, bunlarla asker toplayabilsin. Is bu kadarla da bitmeyecek ve
Imparator, Küçük Mustafa'yi Istanbul'a getirtecekti. Istanbul'a gelen Küçük Mustafa,
Manuel ve onun çocuklari ile görüsür. bu görüsmede, muvaffak oldugu takdirde
imparatora karsi yapacagi fedakârlik hakkinda teminat verdikten sonra Rumlarin verdikleri
kuvvetlerle Anadolu tarafina geçerek faaliyetlere baslar. Bu faaliyetleri esnasinda, daha
basindan beri Osmanlilar'la çekisen Karamanoglu'nun Turgutlu Türkmenleri ile
Germiyanoglu'nun kuvvetleri de kendisine iltihak eder. Sehzade Mustafa bu sekildeki bir
iddia ile ortaya çikmakla, babasinin vasiyeti hilafina hareket etmis oluyordu.
Mustafa, topladigi kuvvetlerle Bursa üzerine
yürür. Fakat Bursa halki, sehri ve kaleyi Mustafa'ya teslim etmek istemez. Bu sebeple
kendisine, memleketin ileri gelenlerinden Ahi Yakub ile Ahi Hoskadem'i elçi olarak
gönderir. Bunlar, Mustafa'ya para ve hediyeler takdim etmek suretiyle onu
Bursa'yi almaktan vaz geçirmeye çalisirlar.
Elçiler, Sehzade Mustafa'nin kendisine vezir yaptigi ve bütün bu olaylara sebep olan
Sarabdar Ilyas ile de görüsürler. Heyet, Bursalilarin Sultan Murad'a bey'at ettikleri
için ona sadakatla bagli kalacaklarini ve gerekirse sehri müdafaa edeceklerini söyler.
Ayrica, bir Osmanli sehrinin Karamanoglu'nun kuvvetleri ile vurulmasinin da dogru
olmayacagini anlatir. Sarabdar Ilyas, heyetin bu teklifini kabul edince, Mustafa'nin
ordusu oradan ayrilip Iznik tarafina dogru harekete geçer.
Sehzade Mustafa, Iznik kalesini kirk gün kadar
kusatma altinda tutar. Firuz Bey'in oglu olan kale muhafizi Ali Bey, gelismelerden Sultan
Murad'i haberdar eder. Pâdisah, kaleyi sulh yolu ile teslim etmesini bildirerek Mustafa
orada mesgulken kendisinin yetisecegini yazar. Ayrica, küçük sehzadeyi alet edip
kullanan Sarabdar Ilyas'i da ondan ayirmaya çalisir. Bunun gerçeklesmesi için Sarabdar
Ilyas'a adamlar göndererek kendisini Anadolu beylerbeyligine tayin edecegini bildirir.
Sarabdar'a gelen adam, beylerbeyilik beratini da yaninda getirmisti. Bu makama karsilik
Sultan Murad, Sarabdar Ilyas'tan çok önemli bir hizmet bekliyordu. O da kendisi
gelinceye kadar Sehzade Mustafa'nin kaçmasina engel olup onu oyalamasi idi.
Sarabdar Ilyas, tiynetini bir defa daha ortaya
koymustu. Vaktiyle Çelebi Mehmed'in taraftari iken Süleyman'in vaad ettigi menfaat
karsiliginda derhal Çelebi Mehmed'i birakarak karsi tarafa geçmisti. Bu defa da saf
degistirmekte bir sakinca görmemisti. Anadolu beylerbeyligine kondugunu ögrenince
kendisinden istenen seyleri büyük bir ustalikla basardi.
Ali Bey, Sultan Murad'dan aldigi talimat üzerine
muhasaranin kirk gün uzamasindan dolayi halka ve sehre hiç bir zarar gelmeyecegine dair
yeminli söz aldiktan sonra teslim olur. Sarabdar Ilyas da aldigi beylerbeyilik müjdesi
üzerine sehirden ayrilmaz. Çandarlizâde Ibrahim Pasa'nin sarayina yerlesen Küçük
Mustafa, timar ve memuriyetler vermek suretiyle hükümdarligini ilan etmis oluyordu.
Böylece Osmanli mülkünde, yeniden ikinci bir hükümdar tehlikesi belirmisti.
Âsikpasazâde bu hükümdarligi su ifadelerle nakleder:
"Iznik'te, Ibrahim Pasa'nin sarayina kondular.
Etraftan gelip timar isteyene timar dahi verdiler. Hüküm ve hükümet ettiler."
Sultan Murad, bütün gücü ile Istanbul'u kusatip
feth etmek üzere iken, kardesi Küçük Mustafa'nin faaliyetleri üzerine, bazi tedbirler
alarak kusatmayi kaldirmak zorunda kalir. Çünkü kardesinin hareketleri, memleketi ikiye
bölmeye yönelikti. Bu ise daha tehlikeli bir durum arz ediyordu. Onun için derhal
Gelibolu yolu ile Anadolu'ya geçip Iznik üzerine yürür. Sultan Murad'in bu yolculugu
devam ederken Sehzade Mustafa'nin, Iznik'te kalmasini tehlikeli bulan Germiyan ve Turgutlu
kuvvetlerinin komutanlari, onu buradan uzaklastirmaya çalisirlar. Onu tehlikeden korumak
için Karaman, Germiyan veya Istanbul'a götürmek istedilerse de daha önce Sultan
Murad'dan beylerbeyilik beratini almis olan Sarabdar Ilyas, çesitli bahaneler ileri
sürerek buna mani olur.
Sultan Murad'in ordusu, yola çikisinin dokuzuncu
günü gece geç saatlerde Iznik'e gelir. Henüz uyku mahmurlugunu atamamis ve Mustafa'ya
bagli olan askerlerin saskin bakislari arasinda, sabahin erken saatlerinde açilan
kapilardan Iznik'e girilir. O anda hamamda bulunan Küçük Mustafa, Mihaloglu tarafindan
yakalanmak üzere iken Mustafa'nin beylerbeyi olan Taceddinoglu Mahmud Bey, efendisine bir
at bulup onu kaçirmak ister. Fakat bunda muvaffak olamaz. Ama Mihaloglu'nu durdurup
onunla vurusmaya baslar. Taceddinoglu ile Mihaloglu arasinda baslayan bu vurusma sonunda,
her seyi idaresi altinda bulunduran ulu hakimin (Allah) ecel hükmü, Mihaloglu'nun
sehadet beratini kanla yazip hakkini teslim eyleyecektir. Nitekim, attan düsürülen
Mihaloglu ölümcül bir yara alir. Bundan bir kaç gün sonra da vefat eder. Mihaloglu'nu
atindan düsürüp ölümüne sebep olan Taceddinoglu Mahmud Bey, daha sonra saklandigi
yerde yakalanip Mihaloglu'nun adamlarina teslim edilecek ve onlar tarafindan
öldürülecektir.
Sultan Murad'in, Iznik'i kusattigi ve Taceddinoglu
ile Mihaloglu'nun vurustugu sirada firsat kollayan Sarabdar Ilyas, Mustafa Çelebi'yi
yakalayip Murad'in, sehrin önünde bulunan Mirahor basisina teslim eder. Âsikpasazâde
bu olayi da söyle verir:
"Bunlar bunda cenkte iken Sarabdar Ilyas,
Mustafa'yi tuttu kucagina aldi. At üzerinde Mustafa "Hey lala, beni niçin
tutarsin?" Hain Ilyas "Kardesine ileteyin" der. Mustafa "Beni
kardesime iletme kim kardesim bana kiyar." der. Sarabdar Ilyas sakin oldu. Aldi gitti
Hüdavendigar'a karsi iletti." Mustafa, padisahin emri ile Iznik disinda bir incir
agacinin dibinde bogdurularak cesedi Bursa'ya gönderildi. Sehzade Mustafa, Bursa'da
babasinin türbesine defn edildi.
Görüldügü gibi Küçük Sehzade Mustafa Çelebi
hadisesi, amcasininkinden daha kisa ve daha kolay bir sekilde halledilmis oldu. Ikinci
Murad, Istanbul muhasarasini kaldirmakla, kardesinin fazla taraftar toplamadan hakkindan
gelip kendisine birakilmis olan Osmanli tahtini emniyete almak istiyordu. Onun, vakit kayb
etmeden isyani ortadan kaldirmaya tesebbüs etmesi, memleketin ikiye bölünmesini ve
beyhude yere kardes kaninin akitilmasini önlemis oldu. Böylece, Bizans'in bu son oyunu
da basarisizlikla son bulmus, ama olan aldatilmis bulunan zavalli Küçük Sehzade
Mustafa'ya olmustu. Bizans'tan menfaat temin eden ve küçük sehzadenin öldürülmesine
sebep olan Sarabdar Ilyas ise yaptiklari için:
"Suretâ ben günahkâr oldum. Illa bu ikisi
vilayette olsa zarar-i âmmdir. Ve biri dahi bu kim, ben efendim ogluna yaramaz is
etmedim. Bu dünyanin murdarina bulasmadan sehid ettirdim. Ve hem cemi-i âlem rahat oldu.
Ve hem bizden önden gelenler bu kanunu koymuslar" diyerek yaptigi fenaligi tevile
çalismistir.
Sultan Murad, Sehzade Küçük Mustafa'nin
gailesini bertaraf etmekle birükte benzer bir tehlikenin daha mevcud oldugunun farkinda
idi. Bir daha kardes kaninin akitilmamasi ve ülkenin, Bizans gibi entrikaci bir devlet
ile, varligini Osmanlilar'in zayiflamasina baglayan Karaman gibi bir beyligin oyuncagi
haline gelmemesi için henüz ortaya çikmadan bu tehlike ve fitnenin ortadan kaldirilmasi
gerekiyordu. Bunun için Sultan Murad, tarihi henüz kesin olmayan bir zamanda, Tokat
kalesinde tuttugu Mahmud ve Yusuf adlarindaki iki kardesinin gözlerine mil çektirip
onlari kör ettikten sonra anneleriyle birlikte Bursa'ya getirir. Idareleri için de
kendilerine yüksek seviyeden maas baglatir.
