MUSTAFA ÇELEBI'NIN ISYANI
Yildirim Bâyezid'in ogullarindan biri olan ve saltanat
iddiasinda bulundugu için tarihlerde Düzme Mustafa denilen Mustafa Çelebi, Seyh
Bedreddin'den sonra devletin ikinci kez sarsilmasina sebep olmustu. Onun, bu sarsintida
oynadigi rol, Çelebi Sultan Mehmed'in vefatindan sonra oglu II. Murad'i da mesgul
edecektir.
Babasi ile birlikte Ankara savasina katilan Mustafa Çelebi
(öl. 1422), Hamideli ve Teke sancagi askerlerinin basinda bulunuyordu. Ankara savasindan
sonra Musa Çelebi ile birlikte kayb oldugu söylenmis, Yildirim Bayezid'in ricasi
üzerine arattirilarak bulunmustu. Kaynaklarin verdigi bilgiye göre Timur onu Semerkand'a
götürmüstü. Timur'un ölümü üzerine sehzade Mustafa da diger hükümdarlarin
ogullari gibi serbest birakilmisti. Yorucu ve zahmetli bir yolculuktan sonra Anadolu'ya
gelebilen Sehzade Mustafa, Karamanoglu Ali Bey'e ait Nigde'de bir müddet kaldiktan sonra
kardesi Musa Çelebi gibi Isfendiyar Bey'in yanina gider. Onun tesviki üzerine Eflâk
Bey'i Mirçe ile baglanti kurup o tarafa geçer. Fakat, küçük yasta vefat ettigine dair
çikarilan sayia ve Çelebi Sultan Mehmed'in siyasî tesebbüsü üzerine orada
barinamayarak Bizans Imparatoru Manuel'e iltica edip ve ondan yardim ister. Kendi
menfaatini gözönünde bulunduran Imparator, görünüste Çelebi Mehmed'in dostu idi.
Hatta ona bir evlad gözü ile baktigini bile söyleyerek ona bu yönde teminat vermisti.
Fakat bütün bunlar, menfaat karsiligi idi. Gerçekten Manuel, Musa Çelebi'ye karsi,
Çelebi Sultan Mehmed'e yardim etmisti. Çünkü o siralarda Musa Çelebi Istanbul'u
kusatma altina almisti.
Bu defa onun karsisina Yildirim Bâyezid'in yasça
kendisinden daha büyük olan (bazi kaynaklarda küçük) ve saltanat iddiasinda bulunan
Mustafa Çelebi'yi çikarmisti. Mustafa, Manuel'e Osmanli ülkesinden daha çok menfaat
temin edecegi garantisini veriyordu. Bu sebeple Imparator Manuel bu defa Mustafa'mn
tarafini tutmaya baslamisti. Ulahlar'dan ve iki defa isyan edip iki defa da af edilen
Nigbolu Sancak beyi Izmiroglu Cüneyd Bey'den yardim gören Mustafa Çelebi, Teselya ve
Selanik taraflarinda faaliyete geçer. Burada faaliyette bulunmalarinin sebebi de herhangi
bir muvaffakiyetsizlik halinde derhal Selanik kalesine siginabilmeleri içindi.
Çelebi Sultan Mehmed, Mustafa ve Cüneyd Bey'in giristikleri
hareketleri haber alir almaz derhal harekete geçer. Selanik mintikasinda iki ordu karsi
karsiya gelir. Yapilan muharebede Çelebi Sultan Mehmed galip geldiyse de Mustafa ve
Cüneyd'i yakalayip ortadan kaldiramaz. Çünkü magluplar Selanik kalesine siginmislardi.
Selanik valisi Dimitrios Laskaris Leondarios, bunlara izaz ve ikramlarda bulunarak onlari
teselli eder. Talihlerinin degismis olmalarindan müteessir olmamalarini, cesaretlerini
kayb etmemelerini ve Selanik'in Türklere teslimi tehlikesi olsa bile, kendilerini
Mehmed'e teslim etmeyecegini bu bakimdan müsterih olmalari gerektigini söyler. Onlar da
Dimitrios'un teselli veren bu sözlerinden cesaret alarak rahat bir nefes aldilar.
Selanik valisi Dimitrios'un, kaçaklari, korumasi altina
almasi üzerine Çelebi Sultan Mehmed, maiyeti erkanindan birisini Selanik valisi
Dimitrios Laskaris'e göndererek:
"Bizans imparatoru ile aramizda mevcut olan bozulmaz
dostluk ve sevgiyi pek iyi bilirsin. Bu dostlugu bozmaya ve Bizanslilara büyük zararlar
yapilmasina sebep olma. Bizimle Bizanslilar arasinda nifak ve düsmanlik sokmaya çalisma.
Bunun için avlamakta oldugum avi bana teslim et. Bunu yapmayacak olursan, dostlugu
birakarak düsmanligi ele alacagim. Kisa bir zaman içinde sehri zapt edip halkini esir
edecegim, senin hayatina da son verip düsmanlarimi avucumun içine alacagim." dedi.
Bu açik tehdide karsilik Selanik valisi Dimitnos Leondarios su yumusak cevabi verir:
"Ey padisah, pekâla bilirsin ki, ben despot degil bir
kulum. Yalniz Bizans Imparatorunun kulu degil, ayni zamanda senin de kulunum. Zira sen,
onun evladi makamindasin. Tarafinizdan sadir olan bu emrin icrasi ve neticeye erdirilmesi
size ait bir keyfiyettir. Halbuki benim de vazifem cereyan eden hali imparatoruma haber
vermektir. Sunu da biliniz ki, imparatorun himayesine siginan ve bir atmacanin takip
ettigi keklik gibi, hayatini kurtarmak isteyen zât, alelâde Türklerden biri degildir.
Haber aldigima göre o senin kardesindir. Zaten alelâde biri olsa dahi yine imparatorun
izni olmadikça onu size veremezdim. Bu sebeplerden dolayi âbidane istirham ediyorum,
biraz sabr ediniz. Ben, su dakikada cereyan eden vak'alari imparatora yaziyorum. Bu
hususta emir vermek ona aittir. Ben ise verilecek emri ifa edecegim." diyerek
padisahtan özür diler.
Validen bu sekilde bir cevap alan Çelebi Sultan Mehmed,
imparatora müracaat ile Mustafa Çelebi'nin kendisine teslim edilmesini ister. Bu istek
karsisinda Bizans Imparatoru Manuel, Çelebi Mehmed'e gönderdigi mektubunda:
"Sen benim evladim, ben de baban makaminda olmayi kabul
ederek ahd ettik. Eger ettigin yemini tutmak istemiyorsan haksiz olani Allah'in adaleti
cezalandirir. Bana iltica edenleri teslim hakkindaki teklifini yapmak degil, dinlemek bile
istemem. Bununla beraber, biz Hiristiyanlarin itikad ettigimiz ekanim-i selâse
(Hiristiyanlik'taki üçlü ilâh sistemi)'ye yemin ederim ki, hükümdarligin devam
ettikçe ve sen hayatta bulundukça mülteci Mustafa ile arkadasi Cüneyd hapishaneden
çikmayacaklardir. Sen bu dünyadan göç ettikten sonra talihleri ne ise o olsun. Eger
isin böylece halline razi degilsen istedigin gibi hareket et." sözleri ile Mustafa
ve Cüneyd'in teslim edilmesi teklifini red eder. Bu arada, Selanik valisinden de Mustafa
ile Cüneyd'in kendisine gönderilmesini ister.
Mektuptaki ifadelerden anlasildigina göre Imparator, gerek
Sultan Mehmed, gerekse ondan sonra gelecek olan Osmanli hükümdarlarina karsi bunlari,
hem bir koz, hem de bir emniyet subabi olarak kullanmak arzusunu tasimaktadir. O, bu
arzusunu açikça dile getirmese bile "hükümdarligin devam ettikçe..." demek
suretiyle zimnen buna isaret etmektedir.
Sultan Mehmed, daha ileri gitmeyerek imparatorun teklifini
kabul eder görünür. Selanik kusatmasini da kaldirarak Edirne'ye döner. Imparator,
Istanbul'a getirilen Mustafa ile Cüneyd'i ve maiyetlerindeki otuz üç kisiyi Limni
adasina gönderir.
Bu mültecilerin masraflari için Osmanli Devleti, her sene
üç yüz bin akça vermeyi, buna karsilik imparator da Çelebi Mehmed hayatta kaldigi
müddetçe Mustafa'yi serbest birakmamayi ve Mehmed'in haleflerinin Bizans'a karsi
takinacaklari tavra göre hareket etmeyi taahhüd ediyorlardi.
Bu hadiselerden sonra Çelebi Mehmed, Mustafa Çelebi'ye
yardim edip asker veren Eflâk topraklarina akinlar yaptirmak suretiyle intikamini almis
oluyordu.
Çelebi Sultan Mehmed, 1420 yilinda Istanbul yolu ile
Anadolu'ya geçmek üzere gelir. Bu arada Bizans casuslari, padisahin Anadolu'daki
islerini bitirdikten sonra Istanbul'u almak üzere kusatacagi haberini getirmislerdi. Bu
haber üzerine Bizans'in bazi ileri gelenleri, padisah Istanbul yolu ile Anadolu'ya
geçerken yolda yakalanip tevkif edilmesini imparatora teklif ettiler. Fakat Imparator
Manuel, bu teklifi kabul etmez. Bununla beraber bu haber yüzünden ihtiyatî bir tedbir
olmak üzere Çelebi Sultan Mehmed'i karsilamak için çocuklarini da göndermez. Ama
Bizans ileri gelenlerinden birçogunu padisahi karsilamak ve hediyeler takdim etmek üzere
gönderir. Elçiler, Çelebi Mehmed'i sehir disinda karsilayarak Bogaz kenarinda Çifte
sutun (Besiktas) denilen yere kadar kendisine refakat ederler. Dolmabahçe ve Tophane
sahillerine gelen padisahi, burada üç sira kürekli kadirgada bulunan imparator bizzat
kendisi karsiladi. Padisaha tahsis edilen gemi ile imparatorun gemisi yanyana olmak üzere
Üsküdar'a geçtiler. Çelebi Sultan Mehmed, burada karaya çikarak çadira iner. Aksam
olunca maiyyeti ile birlikte Izmit tarafina hareket ederek Bursa'ya gelir.
Yildirim Bâyezid'in ogullarindan biri olan ve saltanat
iddiasinda bulundugu için tarihlerde Düzme Mustafa denilen Mustafa Çelebi, Seyh
Bedreddin'den sonra devletin ikinci kez sarsilmasina sebep olmustu. Onun, bu sarsintida
oynadigi rol, Çelebi Sultan Mehmed'in vefatindan sonra oglu II. Murad'i da mesgul
edecektir.
Babasi ile birlikte Ankara savasina katilan Mustafa Çelebi
(öl. 1422), Hamideli ve Teke sancagi askerlerinin basinda bulunuyordu. Ankara savasindan
sonra Musa Çelebi ile birlikte kayb oldugu söylenmis, Yildirim Bayezid'in ricasi
üzerine arattirilarak bulunmustu. Kaynaklarin verdigi bilgiye göre Timur onu Semerkand'a
götürmüstü. Timur'un ölümü üzerine sehzade Mustafa da diger hükümdarlarin
ogullari gibi serbest birakilmisti. Yorucu ve zahmetli bir yolculuktan sonra Anadolu'ya
gelebilen Sehzade Mustafa, Karamanoglu Ali Bey'e ait Nigde'de bir müddet kaldiktan sonra
kardesi Musa Çelebi gibi Isfendiyar Bey'in yanina gider. Onun tesviki üzerine Eflâk
Bey'i Mirçe ile baglanti kurup o tarafa geçer. Fakat, küçük yasta vefat ettigine dair
çikarilan sayia ve Çelebi Sultan Mehmed'in siyasî tesebbüsü üzerine orada
barinamayarak Bizans Imparatoru Manuel'e iltica edip ve ondan yardim ister. Kendi
menfaatini gözönünde bulunduran Imparator, görünüste Çelebi Mehmed'in dostu idi.
Hatta ona bir evlad gözü ile baktigini bile söyleyerek ona bu yönde teminat vermisti.
Fakat bütün bunlar, menfaat karsiligi idi. Gerçekten Manuel, Musa Çelebi'ye karsi,
Çelebi Sultan Mehmed'e yardim etmisti. Çünkü o siralarda Musa Çelebi Istanbul'u
kusatma altina almisti.
Bu defa onun karsisina Yildirim Bâyezid'in yasça
kendisinden daha büyük olan (bazi kaynaklarda küçük) ve saltanat iddiasinda bulunan
Mustafa Çelebi'yi çikarmisti. Mustafa, Manuel'e Osmanli ülkesinden daha çok menfaat
temin edecegi garantisini veriyordu. Bu sebeple Imparator Manuel bu defa Mustafa'mn
tarafini tutmaya baslamisti. Ulahlar'dan ve iki defa isyan edip iki defa da af edilen
Nigbolu Sancak beyi Izmiroglu Cüneyd Bey'den yardim gören Mustafa Çelebi, Teselya ve
Selanik taraflarinda faaliyete geçer. Burada faaliyette bulunmalarinin sebebi de herhangi
bir muvaffakiyetsizlik halinde derhal Selanik kalesine siginabilmeleri içindi.
Çelebi Sultan Mehmed, Mustafa ve Cüneyd Bey'in giristikleri
hareketleri haber alir almaz derhal harekete geçer. Selanik mintikasinda iki ordu karsi
karsiya gelir. Yapilan muharebede Çelebi Sultan Mehmed galip geldiyse de Mustafa ve
Cüneyd'i yakalayip ortadan kaldiramaz. Çünkü magluplar Selanik kalesine siginmislardi.
Selanik valisi Dimitrios Laskaris Leondarios, bunlara izaz ve ikramlarda bulunarak onlari
teselli eder. Talihlerinin degismis olmalarindan müteessir olmamalarini, cesaretlerini
kayb etmemelerini ve Selanik'in Türklere teslimi tehlikesi olsa bile, kendilerini
Mehmed'e teslim etmeyecegini bu bakimdan müsterih olmalari gerektigini söyler. Onlar da
Dimitrios'un teselli veren bu sözlerinden cesaret alarak rahat bir nefes aldilar.
Selanik valisi Dimitrios'un, kaçaklari, korumasi altina
almasi üzerine Çelebi Sultan Mehmed, maiyeti erkanindan birisini Selanik valisi
Dimitrios Laskaris'e göndererek:
"Bizans imparatoru ile aramizda mevcut olan bozulmaz
dostluk ve sevgiyi pek iyi bilirsin. Bu dostlugu bozmaya ve Bizanslilara büyük zararlar
yapilmasina sebep olma. Bizimle Bizanslilar arasinda nifak ve düsmanlik sokmaya çalisma.
Bunun için avlamakta oldugum avi bana teslim et. Bunu yapmayacak olursan, dostlugu
birakarak düsmanligi ele alacagim. Kisa bir zaman içinde sehri zapt edip halkini esir
edecegim, senin hayatina da son verip düsmanlarimi avucumun içine alacagim." dedi.
Bu açik tehdide karsilik Selanik valisi Dimitnos Leondarios su yumusak cevabi verir:
"Ey padisah, pekâla bilirsin ki, ben despot degil bir
kulum. Yalniz Bizans Imparatorunun kulu degil, ayni zamanda senin de kulunum. Zira sen,
onun evladi makamindasin. Tarafinizdan sadir olan bu emrin icrasi ve neticeye erdirilmesi
size ait bir keyfiyettir. Halbuki benim de vazifem cereyan eden hali imparatoruma haber
vermektir. Sunu da biliniz ki, imparatorun himayesine siginan ve bir atmacanin takip
ettigi keklik gibi, hayatini kurtarmak isteyen zât, alelâde Türklerden biri degildir.
Haber aldigima göre o senin kardesindir. Zaten alelâde biri olsa dahi yine imparatorun
izni olmadikça onu size veremezdim. Bu sebeplerden dolayi âbidane istirham ediyorum,
biraz sabr ediniz. Ben, su dakikada cereyan eden vak'alari imparatora yaziyorum. Bu
hususta emir vermek ona aittir. Ben ise verilecek emri ifa edecegim." diyerek
padisahtan özür diler.
Validen bu sekilde bir cevap alan Çelebi Sultan Mehmed,
imparatora müracaat ile Mustafa Çelebi'nin kendisine teslim edilmesini ister. Bu istek
karsisinda Bizans Imparatoru Manuel, Çelebi Mehmed'e gönderdigi mektubunda:
"Sen benim evladim, ben de baban makaminda olmayi kabul
ederek ahd ettik. Eger ettigin yemini tutmak istemiyorsan haksiz olani Allah'in adaleti
cezalandirir. Bana iltica edenleri teslim hakkindaki teklifini yapmak degil, dinlemek bile
istemem. Bununla beraber, biz Hiristiyanlarin itikad ettigimiz ekanim-i selâse
(Hiristiyanlik'taki üçlü ilâh sistemi)'ye yemin ederim ki, hükümdarligin devam
ettikçe ve sen hayatta bulundukça mülteci Mustafa ile arkadasi Cüneyd hapishaneden
çikmayacaklardir. Sen bu dünyadan göç ettikten sonra talihleri ne ise o olsun. Eger
isin böylece halline razi degilsen istedigin gibi hareket et." sözleri ile Mustafa
ve Cüneyd'in teslim edilmesi teklifini red eder. Bu arada, Selanik valisinden de Mustafa
ile Cüneyd'in kendisine gönderilmesini ister.
Mektuptaki ifadelerden anlasildigina göre Imparator, gerek
Sultan Mehmed, gerekse ondan sonra gelecek olan Osmanli hükümdarlarina karsi bunlari,
hem bir koz, hem de bir emniyet subabi olarak kullanmak arzusunu tasimaktadir. O, bu
arzusunu açikça dile getirmese bile "hükümdarligin devam ettikçe..." demek
suretiyle zimnen buna isaret etmektedir.
Sultan Mehmed, daha ileri gitmeyerek imparatorun teklifini
kabul eder görünür. Selanik kusatmasini da kaldirarak Edirne'ye döner. Imparator,
Istanbul'a getirilen Mustafa ile Cüneyd'i ve maiyetlerindeki otuz üç kisiyi Limni
adasina gönderir.
Bu mültecilerin masraflari için Osmanli Devleti, her sene
üç yüz bin akça vermeyi, buna karsilik imparator da Çelebi Mehmed hayatta kaldigi
müddetçe Mustafa'yi serbest birakmamayi ve Mehmed'in haleflerinin Bizans'a karsi
takinacaklari tavra göre hareket etmeyi taahhüd ediyorlardi.
Bu hadiselerden sonra Çelebi Mehmed, Mustafa Çelebi'ye
yardim edip asker veren Eflâk topraklarina akinlar yaptirmak suretiyle intikamini almis
oluyordu.
Çelebi Sultan Mehmed, 1420 yilinda Istanbul yolu ile
Anadolu'ya geçmek üzere gelir. Bu arada Bizans casuslari, padisahin Anadolu'daki
islerini bitirdikten sonra Istanbul'u almak üzere kusatacagi haberini getirmislerdi. Bu
haber üzerine Bizans'in bazi ileri gelenleri, padisah Istanbul yolu ile Anadolu'ya
geçerken yolda yakalanip tevkif edilmesini imparatora teklif ettiler. Fakat Imparator
Manuel, bu teklifi kabul etmez. Bununla beraber bu haber yüzünden ihtiyatî bir tedbir
olmak üzere Çelebi Sultan Mehmed'i karsilamak için çocuklarini da göndermez. Ama
Bizans ileri gelenlerinden birçogunu padisahi karsilamak ve hediyeler takdim etmek üzere
gönderir. Elçiler, Çelebi Mehmed'i sehir disinda karsilayarak Bogaz kenarinda Çifte
sutun (Besiktas) denilen yere kadar kendisine refakat ederler. Dolmabahçe ve Tophane
sahillerine gelen padisahi, burada üç sira kürekli kadirgada bulunan imparator bizzat
kendisi karsiladi. Padisaha tahsis edilen gemi ile imparatorun gemisi yanyana olmak üzere
Üsküdar'a geçtiler. Çelebi Sultan Mehmed, burada karaya çikarak çadira iner. Aksam
olunca maiyyeti ile birlikte Izmit tarafina hareket ederek Bursa'ya gelir.
