FÂTIH SULTAN MEHMED DEVRI
(II. MEHEMMED)
Kaynaklarin, âdil, akil, heybetli, cesaretli, idrak sahibi,
iyi giyimli, kadirsinas, âlimlerin dostu, sairlerin hâmisi, hakka kail ve maarif
erbabina meyilli bir pâdisah olarak tavsif ettigi Fâtih Sultan Mehemmed Han, tarihin
kayd ettigi büyük sahsiyetlerin basinda gelir. Bu bakimdan onun, sahsiyet ve karekterini
oldugu gibi bütünüyle ortaya koymak çok zordur. Çünkü o, beser kudretinin
ulasabilecegi en yüksek noktalara çikmis ve kendinden önce veya sonra gelmis olanlarla
mukayese edilemeyecek derecede büyük bir hüviyet kazanmisti. Onun, Manisa'da geçirdigi
ikinci sehzadelik devresi, gerek sahsi, gerek Osmanli Devleti için çok verimli ve
faydali olmustu. Zira, 5 yil süren bu dönemde o, sahsiyetini olgunlastiran ciddi bir
çalisma ve fikrî faaliyet içinde bulunmustu.
Bubes senelik müddet zarfinda o, bir yandan akademik bir faaliyet devresine girerek
liyakatli hocalarin refakatinda malumatini genisletmis, felsefe ve riyaziye (matematik)
okumustu. Döneminin önemli iki dili olan Arapça ve Farsça'yi ana dili gibi
ögrenmisti. Bu meyanda o, Latince, Yunanca ve Sirpça ögrenme imkânlarini da bulmustu.
Tarih, cografya ve askerlik bilgisine de iyice vâkifti. Bir yandan da dünya
cihangirlerinin biyografilerini dikkatle tedkik ederek her birinin dogru ve yanlis
taraflarina parmak koymustu. Böylece, yasanmis tarih maceralarinin muhasebe ve yekûnu,
onu, plan ve sistem fikrinin lüzumuna esasli bir sekilde inandirmisti.
Devletin, gelecekteki ihtiyaçlarini karsilamak yolunda
kendini geregi gibi hazirlamak için gece uyumamis, gündüz dinlenmemis, hayatinin bir
solugunu dahi bos geçirmemis olan genç sehzâde, hesapli ve sistemli gelecegin genç
fâtihi, saltanatinin devaminca, daima baslanacak bir isin plani ve bitecek bir isin
endisesi ile yorulacakti.
Babasi, II. Murad'in vefati üzerine 16 Muharrem 855 (18 Subat
1451) Persembe günü Edirne'de Osmanli tahtina geçen II. Mehmed'in dogum tarihi 27 Receb
835 (30 Mart 1432) olarak kabul edilmekle birlikte, buna yakin farkli tarihler de
verilmektedir. Dogum tarihi hakkinda farkli görüslerin bulunduguna temas edilen Fâtih
Sultan Mehmed'in annesinin kimligi hakkinda da degisik görüsler bulunmaktadir. Bu farkli
görüsler, Batili yazarlarca öne sürülmüslerdir ki, kaynaklarimiz bu görüslerin
tamamini reddedecek sekilde açik ve net bilgiler vermektedirler. Zira kaynaklarimiz,
konuyu, II. Murad'in evliliginden itibaren takib ederler. Nitekim kaynaklarimiz, Fâtih
Sultan Mehmed'in annesinin Müslüman Türk oldugu ve Isfendiyar Beyi'nin kizi veya torunu
oldugu, isminin de Hüma Hatun oldugunu belirtirler. Ayni sekilde Ismail Hami Danismend de
Bursa mahkeme (ser'iyye) sicillerine dayanarak konuyu tafsilatli bir sekilde ele alarak
söyle der:
"Fâtih'in annesi olarak gösterilen Türk prensesi,
Kastamonu ve Sinop'ta hüküm süren Candarogullari hanedanindan Isfendiyar Bey'in kizi
veya torunu Halime, veyahut Hatice Hatun'dur. Ikinci Murad'in bu kizla izdivaci hicretin
827 (m. 1424) yilindadir." Müellif, arastirmasinda bu ihtilaflarin sebeplerini de
açiklar. Ama konuyu fazla dagitmamak için biz bunun üzerinde fazla durmayacagiz.
Bununla beraber yeni arastirmalarin ortaya çikardigi gerçek isim ve hüviyeti ile ilgili
bilgiyi aynen nakletmeden geçemiyecegiz. "Daha sonralari Bursa mahkeme sicillerinde
yapilan tedkiklere göre Fâtih'in muhterem annesi, Hüma Hatun'dur. Bu bahtiyar kadinin
türbesi Bursa'da Muradiye Câmii'nin sark tarafinda müze idaresince istimlak edilen bir
bahçe içindedir. Câmiden çarsiya dogru gidilirken bu zarif âbide, câmiden yüz metre
kadar ilerdedir. Memduh Turgud Koyunluoglu'nun Bursa Halkevi nesriyati içinde çikan
"Iznik ve Bursa Tarihi"nin 152-153. sayfalarinda "Hâtuniye Künbedi"
ismiyle bahsedilen bu türbeyi Fâtih, babasi Sultan Ikinci Murad daha hayatta iken ölen
annesi için hicrî (m. 1449) tarihinde, yani Istanbul'un fethinden dört sene evvel
yaptirmistir. Kitabesi Arapça'dir.
Bu kitâbenin en büyük kiymeti, Fâtih'in annesinin yabanci
rivayetlerde iddia edildigi gibi Istanbul'da medfun olmayip türbesinin Bursa'da
bulundugunu ve yine ayni yabanci masallarinda iddia edildigi gibi Hiristiyan olarak
öldügü için türbesi kapali olmayip, Müslüman oldugunun kitâbe ile sabit oldugunu
artik hiç bir tereddüde imkân birakmayacak bir kesinlikle ortaya koymasidir. Yalniz
kitâbede bu Hatun'un ismi yoktur, ancak bu da Bursa mahkeme sicillerinin 31,201 ve 370
sayili defterlerinin 35, 64 ve 40. sayfalarinda bulunmustur. Fâtih'in annesinin ismi
Hümâ Hâtun'dur.
