Salim Aydüz
Osmanlilarda Atesli Silahlar
Sanayii
Osmanlilar XIV. asirda Avrupa'da kullanilmaya baslanan atesli silahlari kisa sürede
taniyarak kendi ülkelerine transfer ettlier.Osmanlilar Fatih Sultan Mehmet
döneminde (1451-1481), atesli silahlarda ve bilhassa topçulukta, dönemin en ileri
teknolojisine sahip oldular.1 Osmanli topçularinin ileri derecedeki balistik
bilgisi, ortadan ayrilabilen iki parça toplar, kusatma ve sahra toplari, havan toplari,
dört bes metre uzunlugunda, yüz kilodan agir gülleler firlatabilen ve yirmi tona yakin
agirligi olan çok büyük çapli toplar, zamanin teknigine ve bilgisine oranla fevkalade
sayilabilecek harika savas araçlariydi.3 Osmanlilar, basta Istanbul'daki
Tophane-i Amire'de olmak üzere, belli basli merkezlerde büyük çaplarda toplar
dökerken, bir yandan da top götürmenin mümkün olmadigi yerlere, bakir ve tunç gibi
top yapim malzemesini götürerek top döktüler. Osmanlilarin uyguladigi bu sistem,
Osmanlilarin silah sanayiinde Avrupa'dan ileri seviyede oldugunu göstermektedir. Nitekim
Fransa'nin, 1493 yilindaki Italya Seferi'nde, engebeli arazi yüzünden toplarini
nakletmede büyük güçlüklerle karsilastigini ve harekatin geciktigini,3
oysa Sultan II. Murad'in bundan 43 sene önce Akçahisar Muhasarasi'nda, Fatih'in ise, on
bes sene önce Iskodra Muhasarasi'nda toplarini kale önünde dökerek bu meselenin
üstesinden kolayca gelindigini görmekteyiz.Osmanli topçulugunun kisa zamanda bu
derecede gelismesinde basta padisahlarin (özellikle Fatih'in hem kendisinin bizzat
ilgilenmesi ve hem de bu isle ugrasan kisileri yüksek ücretle himaye etmesi) atesli
silahlarin savaçlardaki önemini ve belirleyici gücünü oldukça erken dönemde
kavramalarinin büyük payi bulunmaktadir.
Diger taraftan Osmanlilarin bu hususta
malî sikintilarinin olmamasi da, önemli faktörlerdendir. ilk dönem padisahlarinin,
devleti genisletme çabalariyla geçen mücadelelerinde savasmak zorunda olduklari Avrupa
ve Balkanlar'daki mahallî senyörlerin ve hanedanlarin sigindigi kaleleri yikmak ve ele
geçirmek için daima muhasara harbi yapmak durumunda kalmalari sebebiyle, muhasara
toplari Fatih'in saltanatinin sonuna kadar geçen zamanda, büyük önem kazanmis ve
gelisme göstermistir. Zaten, yükselme döneminde olan Osmanlilar, Hristiyan milletlerin
daima tazyik ve meydan okumalari karsisinda silahlarini mütemadiyen gelistirmek,
yenilemek ve düsmanin silahlariyla dengelemek zorundaydilar. Ayrica Osmanlilarin
Balkanlar'da ve kismen de Anadolu'daki oldukça zengin maden yataklarina erken dönemlerde
sahip olmalari ve bunun yaninda iyi bir hazineye malik bulunmalari büyük bir avantaj
idi. Sultanlarin bu imkanlari zorlamalari, müspet yönde kanalize ederek iyi
degerlendirmeleri, bu silahlarin kisa zamanda etkili bir sekilde Osmanli ordusunda yer
almasini saglamistir.
1430'lu yillarda, Osmanli ordusunda büyük çaplarda
toplarin olduguna dair kayitlar, çok sayida yetenekli top ustalarinin bulundugunu da
göstermektedir. Zira Osmanlilar, atesli silahlarin kullaniminda Hristiyan top yapim
ustalarini kendi askerî örgütleri ile bütünlestirirken, kendi askerlerini de ayni
hizmetler için yetistirmeye itina göstermislerdir. Mesela, Türk asilli topçu ustalari
Haydar, Ismail, Muslihuddin ve Saruca gibi isimler buna dair ilk örneklerdir. Coltado
isimli bir ispanyol topçusu, 1592 yilinda yazdigi eserinde Osmanli topunun orantisiz ve
kusurlu oldugunu söylemekte, fakat yüksek kaliteli madenden yapildigini belirterek
övmektedir. Osmanli topunun ilk dönemlerdeki üstünlügü emsallerine nisbetle
kalitesinin pek farkli olmamasina ragmen neticeye çabuk ulasmak için ebatlarinin
büyüklügündeydi. Halen Londra Kulesi Müzesi'nde bulunan 1464 yilinda yapilmis ortadan
ayrilabilen iki parçali Osmanli topunun kimyasal analizi, eritme ameliyesinin kusurlu
olmasina ragmen, iyi bronzdan dökülmüs oldugunu göstermektedir.Yine
Istanbul'daki Askerî Müze ve Kültür Sitesi'nde bulunan Kanunî Sultan Süleyman
dönemine ait bir tunç topun kimyasal analizi ayni sekilde sonuç vermistir.
Osmanlilarin, erken devirlerden itibaren
Avrupa'dan atesli silahlari aktarmada gösterdikleri istekli tavra, diger Islam
devletlerinde rastlanilmamaktadir. Mesela, Osmanlilarin XV. yüzyilin baslarindan itibaren
kullanmaya basladigi tüfek, Memlüklarda 1489 tarihinden sonra, iran'da ise Uzun Hasan
(öl. 1478) zamanindadir. Digeryandan atesli silahlari Osmanlilardan önce taniyan ve
Avrupa devletleriyle eskiden beri temasta olan Memlük Devleti Portekiz saldirilarina
karsi Osmanlilardan 1511 yilinda, bir miktar atesli silah yardimi almistir. Ancak daha
sonra Osmanlilarla karsi karsiya kalinca da Rodos hakiminden barut ve tüfenk,
"Frengistan'dan da yarar topçular ve tüfekçiler getirtmislerdir."
